Cúm ở người cao tuổi có thể là “giọt nước tràn ly” khiến sức khỏe vốn đã suy giảm càng bị suy yếu nghiêm trọng hơn. Thống kê cho thấy 10% bệnh nhân cao tuổi sau khi mắc cúm mất khả năng tự chăm sóc, buộc phải phụ thuộc vào người khác; nguy cơ đột quỵ tăng gấp 8 lần và bệnh động mạch vành cao gấp 10 lần cùng nhiều biến chứng tiềm ẩn nghiêm trọng như viêm phổi, suy hô hấp, đột quỵ, thậm chí tử vong (1). Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), phần lớn các ca nhập viện và tử vong liên quan đến cúm xảy ra ở người lớn trên 65 tuổi (2).
Cúm mùa là bệnh truyền nhiễm có khả năng lây lan rất cao trong cộng đồng, chủ yếu qua đường hô hấp khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc với dịch tiết mũi họng. Cúm khởi phát với sốt, ho, đau họng, đau cơ, mệt mỏi…, dễ nhầm lẫn với cảm lạnh thông thường, khiến nhiều người chủ quan, trì hoãn điều trị. Tuy nhiên, nếu không được phát hiện sớm, cúm có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, viêm cơ tim, viêm não, suy hô hấp, nhiễm trùng huyết, đặc biệt ở nhóm người từ 65 tuổi trở lên và người mắc bệnh mạn tính (tim mạch, hen, COPD, đái tháo đường, suy thận, béo phì…).
BS.CKI Nguyễn Tiến Đạo – Quản lý Y khoa, Hệ thống Tiêm chủng VNVC cho biết, ở người cao tuổi, cúm thường diễn tiến nặng và dễ gây biến chứng do nhiều yếu tố cộng hưởng, trong đó nguyên nhân cốt lõi là sự lão hóa miễn dịch, là quá trình suy giảm tự nhiên của hệ miễn dịch theo tuổi tác. Khi đó, cơ thể phản ứng chậm hơn với tác nhân gây bệnh, sản sinh ít kháng thể hơn và kém hiệu quả trong việc nhận diện, tiêu diệt virus cúm.
Bên cạnh đó, khoảng 93% người từ 65 tuổi trở lên mắc ít nhất một bệnh nền và gần 80% mang đồng thời hai bệnh trở lên, chủ yếu là tim mạch, tăng huyết áp, tiểu đường, COPD, suy thận hoặc ung thư (3). Những bệnh lý này làm suy yếu sức đề kháng, khiến người cao tuổi dễ tổn thương và gặp biến chứng nặng khi nhiễm cúm.
Ngoài ra, môi trường sống tập trung như viện dưỡng lão, bệnh viện hoặc tiếp xúc thường xuyên với người thân mang mầm bệnh càng làm tăng nguy cơ lây nhiễm chéo. Tất cả những yếu tố này khiến cúm trở thành mối đe dọa sức khỏe nghiêm trọng ở người cao tuổi.
Ở người cao tuổi, bệnh nhân có bệnh nền mạn tính, cúm làm gia tăng đáng kể nguy cơ biến chứng và tử vong.
Một trong những biến chứng nặng nhất của cúm là viêm phổi do virus cúm hoặc bội nhiễm vi khuẩn như phế cầu, tụ cầu vàng, làm tăng nguy cơ tử vong gấp 8 lần. Khi bệnh trở nặng, người bệnh thường thở nhanh, khó thở, tím tái, mệt lả, có thể dẫn đến suy hô hấp và tử vong nếu không được xử trí kịp thời. Lý do, cúm làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến cơ thể dễ bị tấn công bởi vi khuẩn, đặc biệt là viêm phổi thứ phát.
Bác sĩ Tiến Đạo cho biết thêm, trong đại dịch cúm A/H1N1 năm 1918, hơn 50 triệu người tử vong chủ yếu do bội nhiễm vi khuẩn, trong khi ở đại dịch H1N1 năm 2009, 25 – 50% bệnh nhân nhập viện bị viêm phổi do vi khuẩn, làm tăng đáng kể tỷ lệ tử vong. Nguy cơ nhiễm khuẩn thứ phát thường đạt đỉnh sau khoảng một tuần kể từ khi mắc cúm – thời điểm hệ miễn dịch bị suy yếu nhất (4).
Ở người bệnh tim mạch, cúm có thể gây viêm toàn thân, giảm oxy máu, tăng hình thành huyết khối, có thể kích hoạt nhồi máu cơ tim cấp, loạn nhịp tim, viêm cơ tim chỉ trong vài ngày đầu nhiễm bệnh (5). Theo Hiệp hội Hô hấp châu Âu (ERS), cúm mùa làm tăng nguy cơ đột quỵ, đau tim và nhồi máu cơ tim gấp 6 lần (6) (7). Bộ Y tế Việt Nam cũng ghi nhận cúm làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim 6 – 10 lần và đột quỵ 3 – 10 lần trong tuần đầu tiên mắc bệnh, đặc biệt ở người từ 65 tuổi trở lên (8).
Hơn 30 triệu người trưởng thành mắc bệnh tim mạch phải đối mặt với rủi ro đặc biệt nghiêm trọng khi nhiễm cúm với nguy cơ nhồi máu cơ tim tăng gấp khoảng 6 lần trong vòng 7 ngày đầu sau nhiễm bệnh.
Ở người mắc bệnh đái tháo đường, cúm làm tăng lượng đường trong máu, giảm khả năng chống nhiễm trùng (9), viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH) ghi nhận cúm có thể gây rối loạn đường huyết đến 74% (10), làm tăng nguy cơ biến chứng viêm phổi, nhiễm trùng tai và các triệu chứng nguy hiểm đến tính mạng khác (11). Trong nhiều trường hợp, cúm khiến bệnh nhân đái tháo đường nhiễm toan, suy thận với nguy cơ tử vong cao gấp 3 lần, nhập viện cao gấp 6 lần so với người khỏe mạnh, theo nghiên cứu từ Quỹ Quốc gia về Bệnh truyền nhiễm (NFID, Mỹ) (12).
Cũng theo Qũy NFID, ở người mắc COPD hoặc hen phế quản, vốn có đường thở đã bị tổn thương sẵn, cúm làm viêm đường thở và khởi phát đợt cấp nguy hiểm, có thể tiến triển thành viêm phổi nặng (13). Hệ quả có thể là nhập viện, giảm chức năng phổi vĩnh viễn, gia tăng tỷ lệ tử vong và còn kéo dài thời gian hồi phục, làm tăng gánh nặng cho gia đình và hệ thống y tế (14).
Ở người già, nhiễm cúm nặng dễ dẫn đến rối loạn tri giác, lú lẫn cấp – biểu hiện thường bị nhầm với sa sút trí tuệ. Sau khi vượt qua giai đoạn cấp tính, nhiều người cao tuổi vẫn phải đối mặt với hậu quả kéo dài: suy nhược, giảm khả năng vận động, tái nhập viện và tử vong muộn sau xuất viện (15). Nghiên cứu cho thấy, có tới 10% người cao tuổi bị suy giảm chức năng kéo dài sau khi xuất viện do cúm (1), khoảng 23% bệnh nhân cao tuổi mất khả năng tự làm các công việc sinh hoạt thường ngày, ngay khi đã hồi phục khỏi bệnh (16).
Ở người cao tuổi hoặc người có bệnh nền, mắc cúm làm gia tăng nguy cơ suy giảm thể chất kéo dài hoặc mất khả năng tự lập, thậm chí tử vong nếu không được can thiệp kịp thời.
Chính vì vậy, phòng bệnh bằng vắc xin cúm hằng năm được xem là biện pháp hiệu quả nhất, giúp giảm nguy cơ biến chứng, nhập viện và tử vong ở nhóm nguy cơ cao. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ đều khuyến cáo tiêm vắc xin cúm hàng năm cho tất cả mọi người từ 6 tháng tuổi trở lên, đặc biệt ở nhóm nguy cơ cao, bao gồm cao tuổi, người mắc các bệnh mạn tính về tim mạch, hô hấp, chuyển hóa và người sống trong viện dưỡng lão hoặc nhà tập thể. Tiêm vắc xin cúm giúp cơ thể tạo ra kháng thể đặc hiệu chống lại các chủng virus cúm lưu hành, đã được chứng minh là có khả năng giảm 70 – 80% nguy cơ tử vong do biến chứng cúm ở người cao tuổi (17).
Tại Việt Nam, trẻ em từ 6 tháng tuổi và người lớn, người cao tuổi, ngời có bệnh nền có thể tiêm phòng cúm bằng hai loại vắc xin tứ giá bất hoạt tiểu đơn vị (subunit) và bất hoạt dạng mảnh (split) hoặc vắc xin cúm tam giá dạng mảnh bất hoạt (split). Các loại vắc xin này đều an toàn, hiệu quả và được khuyến cáo tiêm nhắc hằng năm.
Vắc xin cúm tứ giá tiểu đơn vị (subunit) chỉ chứa kháng nguyên bề mặt của bốn chủng virus (A/H1N1, A/H3N2, B/Yamagata, B/Victoria), có độ tinh khiết cao, dung nạp tốt và ít phản ứng phụ, đã được chứng minh hiệu lực qua nhiều nghiên cứu lâm sàng. Người lớn, người cao tuổi, có bệnh nền chỉ cần tiêm 1 mũi duy nhất, tiêm càng sớm càng tốt ngay khi có vắc xin cúm mùa của năm đó, đồng thời nhắc lại mỗi năm.
Vắc xin cúm tứ giá dạng mảnh (split) chứa các mảnh vỡ của virus, giúp cơ thể tạo miễn dịch với cả 4 chủng cúm A và B, chỉ định cho trẻ từ 6 tháng tuổi và người lớn, có lịch tiêm tương tự loại tiểu đơn vị. Trong khi đó, vắc xin cúm tam giá dạng mảnh (split) chỉ phòng được 2 chủng cúm A và 1 chủng cúm B (Yamagata hoặc Victoria), cũng có lịch tiêm 1 mũi ở người lớn, nhắc lại hàng năm.
Chủ động tiêm phòng trước mùa cúm là cách để bảo vệ sức khỏe tối ưu.
Bên cạnh tiêm vắc xin cúm hàng năm, Bác sĩ Tiến Đạo khuyến cáo người cao tuổi cần giữ ấm cơ thể, đặc biệt vào mùa lạnh và tăng cường dinh dưỡng với chế độ ăn uống cân bằng, giàu vitamin để hỗ trợ chức năng miễn dịch. Việc tránh tiếp xúc gần với người đang có triệu chứng cúm và thực hành vệ sinh cá nhân thường xuyên (rửa tay bằng xà phòng) là rất quan trọng. Gia đình nên cùng tiêm vắc xin cúm để tránh lây nhiễm virus cúm cho người già, góp phần bảo vệ gián tiếp những người dễ bị tổn thương nhất.
Tài liệu tham khảo
|
